Talcott Parsons - short notes

Talcott Parsons: рдПрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиाрдд्рдордХ рдХाрд░्рдпाрдд्рдордХ рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी

рддाрд▓рдХॉрдЯ рдкाрд░्рд╕рди्рд╕ Talcott Parsons (1902–1979) рдЖрдзुрдиिрдХ рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░ рдХे рд╕рдмрд╕े рдк्рд░рднाрд╡рд╢ाрд▓ी рд╕िрдж्рдзांрддрдХाрд░ों рдоें рд╕े рдПрдХ рд╣ैं। рдЙрди्рд╣ोंрдиे Structural Functionalism рдХो рдПрдХ рд╡्рдпрд╡рд╕्рдеिрдд рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕िрдж्рдзांрдд рдХे рд░ूрдк рдоें рд╡िрдХрд╕िрдд рдХिрдпा। Parsons рдХा рдоुрдЦ्рдп рдЙрдж्рджेрд╢्рдп рдпрд╣ рд╕рдордЭाрдиा рдеा рдХि рд╕рдоाрдЬ рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рдПрдХ рд╕ंрддुрд▓िрдд рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХे рд░ूрдк рдоें рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै।

1. рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХ्рд░िрдпा рд╕िрдж्рдзांрдд (Theory of Social Action)

Parsons рдиे Weber рдХी рдХ्рд░िрдпा рд╕िрдж्рдзांрдд рдХो рдЖрдЧे рдмрдв़ाрдпा। рдЙрди्рд╣ोंрдиे рдмрддाрдпा рдХि рд╣рд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХा рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдЪाрд░ рддрдд्рд╡ों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै:

  • Actor – рдХाрд░्рдп рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓ा рд╡्рдпрдХ्рддि
  • Goal – рдЙрдж्рджेрд╢्рдп
  • Situation – рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕्рдеिрддि
  • Norms & Values – рд╕рдоाрдЬ рдж्рд╡ाрд░ा рддрдп рдиिрдпрдо

2. Pattern Variables

рд╡्рдпрдХ्рддिрдпों рдХे рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рдоें рдкाँрдЪ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрдХрд▓्рдк рд╣ोрддे рд╣ैं рдЬिрди्рд╣ें Parsons рдиे Pattern Variables рдХрд╣ा:

  • Affectivity vs. Affective Neutrality
  • Self Orientation vs. Collectivity Orientation
  • Universalism vs. Particularism
  • Ascription vs. Achievement
  • Specificity vs. Diffuseness

рддाрд▓рдХॉрдЯ рдкाрд░्рд╕рди्рд╕ рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░, рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдХ्рд░िрдпा рдоें рд╡्рдпрдХ्рддि рдкाँрдЪ рдк्рд░рдХाрд░ рдХे рд╡िрдХрд▓्рдкों (Pattern Variables) рдХा рд╕ाрдордиा рдХрд░рддा рд╣ै। рдпрд╣ рд╡िрдХрд▓्рдк рдмрддाрддे рд╣ैं рдХि рд╣рдо рдХिрд╕ рдк्рд░рдХाрд░ рд╕े рджूрд╕рд░ों рд╕े рд╕ंрдмंрдз рдмрдиाрддे рд╣ैं।

  • Affectivity vs. Affective Neutrality (рднाрд╡ाрдд्рдордХрддा рдмрдиाрдо рднाрд╡рдиाрдд्рдордХ рддрдЯрд╕्рдерддा):
    рд╡्рдпрдХ्рддि рднाрд╡рдиाрдУं рдХो рд╡्рдпрдХ्рдд рдХрд░рддा рд╣ै рдпा рдЙрди्рд╣ें рдиिрдпंрдд्рд░िрдд рдХрд░рддा рд╣ै?
    рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдоाрддा-рдкिрддा рд╕े рд╕्рдиेрд╣рдкूрд░्рдг рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ (Affectivity), рдЬрдмрдХि рдПрдХ рдЕрдзिрдХाрд░ी рд╕े рдФрдкрдЪाрд░िрдХ рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ (Affective Neutrality)।

  • Self-Orientation vs. Collectivity-Orientation (рд╕्рд╡-рдХेрди्рдж्рд░िрддрддा рдмрдиाрдо рд╕ाрдоूрд╣िрдХ рдХेрди्рдж्рд░िрддрддा):
    рд╡्рдпрдХ्рддि рдЕрдкрдиे рд▓ाрдн рдХे рд▓िрдП рдХाрдо рдХрд░рддा рд╣ै рдпा рд╕рдоूрд╣ рдХे рд╣िрдд рдоें?
    рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдкрд░ीрдХ्рд╖ा рдоें рдЕрдЪ्рдЫे рдЕंрдХ рд▓ाрдиे рдХे рд▓िрдП рдкрдв़рдиा (Self Orientation), рдкрд░्рдпाрд╡рд░рдг рдмрдЪाрдиे рдХे рд▓िрдП рд░ैрд▓ी рдоें рднाрдЧ рд▓ेрдиा (Collectivity Orientation)।

  • Universalism vs. Particularism (рд╕ाрд░्рд╡рднौрдоिрдХрддा рдмрдиाрдо рд╡िрд╢ेрд╖рддाрд╡ाрдж):
    рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ рд╕ाрдоाрди्рдп рдиिрдпрдоों рдкрд░ рдЖрдзाрд░िрдд рд╣ोрддा рд╣ै рдпा рд╡्рдпрдХ्рддिрдЧрдд рд╕ंрдмंрдзों рдкрд░?
    рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдХाрдиूрди рд╕рднी рдкрд░ рдПрдХ рдЬैрд╕ा рд▓ाрдЧू рд╣ोрддा рд╣ै (Universalism), рдЬрдмрдХि рдоिрдд्рд░ рдХो рдиौрдХрд░ी рджेрдиा (Particularism)।

  • Ascription vs. Achievement (рдЕрд░्рд╣рддा рдж्рд╡ाрд░ा рдмрдиाрдо рдЙрдкрд▓рдм्рдзि рдж्рд╡ाрд░ा):
    рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рд╕्рдеिрддि рдЬрди्рдо рд╕े рддрдп рд╣ोрддी рд╣ै рдпा рдЙрд╕рдХी рдЙрдкрд▓рдм्рдзिрдпों рд╕े?
    рдЙрджाрд╣рд░рдг: рд░ाрдЬрдШрд░ाрдиे рдоें рдЬрди्рдо рд▓ेрдиा (Ascription), UPSC рдкाрд╕ рдХрд░рдиा (Achievement)।

  • Specificity vs. Diffuseness (рд╡िрд╢िрд╖्рдЯрддा рдмрдиाрдо рд╡्рдпाрдкрдХрддा):
    рдХ्рдпा рд╕ंрдмंрдз рд╕ीрдоिрдд рднूрдоिрдХा рдоें рд╣ोрддा рд╣ै рдпा рдмрд╣ुрдЖрдпाрдоी?
    рдЙрджाрд╣рд░рдг: рдбॉрдХ्рдЯрд░ рдФрд░ рдорд░ीрдЬ рдХा рд╕ंрдмंрдз рдХेрд╡рд▓ рдЗрд▓ाрдЬ рддрдХ рд╕ीрдоिрдд рд╣ोрддा рд╣ै (Specificity), рдЬрдмрдХि рджोрд╕्рддी рдХрдИ рдЖрдпाрдоों рдоें рд╣ोрддी рд╣ै (Diffuseness)।

Example: рдоाрддा-рдкिрддा рдХे рд╕ाрде рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ – Affectivity; рдСрдлिрд╕рд░ рдХे рд╕ाрде рд╡्рдпрд╡рд╣ाрд░ – Affective Neutrality

3. AGIL рдоॉрдбрд▓

Parsons рдХा AGIL Schema рд╣рд░ рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдк्рд░рдгाрд▓ी рдХे рдЪाрд░ рдЖрд╡рд╢्рдпрдХ рдХाрд░्рдп рдмрддाрддा рд╣ै:

Component Function Institution
A - Adaptation Environment рдХे рдЕрдиुрд╕ाрд░ рдврд▓рдиा Economic System
G - Goal Attainment рд▓рдХ्рд╖्рдп рдиिрд░्рдзाрд░рдг Political System
I - Integration рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рдПрдХрддा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा Legal System
L - Latency рдоूрд▓्рдп рд╕ंрд░рдЪрдиा рдмрдиाрдП рд░рдЦрдиा Education & Religion

4. The Social System (1951)

рдЗрд╕ рдкुрд╕्рддрдХ рдоें Parsons рдиे рдмрддाрдпा рдХि рд╕рдоाрдЬ рдПрдХ рдк्рд░рдгाрд▓ी (system) рд╣ै рдЬिрд╕рдоें рд╕ंрд╕्рдеाрдПं рдФрд░ рднूрдоिрдХाрдПं (roles) рдЖрдкрд╕ рдоें рдЬुрдб़ी рд╣ोрддी рд╣ैं।

5. Functional Prerequisites

рд╣рд░ рд╕рдоाрдЬ рдХो рдЬीрд╡िрдд рд░рд╣рдиे рдХे рд▓िрдП рдЪाрд░ рдЪीрдЬ़ों рдХी рдЬ़рд░ूрд░рдд рд╣ोрддी рд╣ै (AGIL)। рдпрд╣ рдПрдХ рдк्рд░рдХाрд░ рдХा "рдЬीрд╡िрдд рд╕рдоाрдЬ" рдоॉрдбрд▓ рд╣ै।

6. рдк्рд░рдоुрдЦ рдкुрд╕्рддрдХें (Books)

  • The Structure of Social Action (1937)
  • The Social System (1951)
  • Economy and Society (with Smelser, 1956)
  • Toward a General Theory of Action (1951, with Edward Shils)

7. рдЖрд▓ोрдЪрдиा (Criticism)

  • Overly abstract (рдмрд╣ुрдд рдЕрдоूрд░्рдд)
  • Conflict рдФрд░ рдмрджрд▓ाрд╡ рдХो рдирдЬрд░рдЕंрджाрдЬ рдХिрдпा
  • Idealistic bias
  • Gender neutrality рдХा рдЕрднाрд╡

8. Exam Tip Box

JNM/UGC NET Tip: AGIL рдоॉрдбрд▓ рдХो mnemonic рдХी рддрд░рд╣ рдпाрдж рдХрд░ें। рд╣рд░ рдШрдЯрдХ рдХो рдПрдХ рднाрд░рддीрдп рдЙрджाрд╣рд░рдг рд╕े рдЬोрдб़ें рдЬैрд╕े – Political System = Goal Attainment (рд╕ंрд╕рдж), Religion = Latency (рдоूрд▓्рдп)।

рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖ (Conclusion)

Parsons рдиे рд╕рдоाрдЬ рдХे рдХाрд░्рдпाрдд्рдордХ рдкрд╣рд▓ुрдУं рдХो рд╕рдордЭрдиे рдХे рд▓िрдП рдПрдХ рдордЬрдмूрдд рдвांрдЪा (framework) рджिрдпा। рдЙрдирдХे рд╕िрдж्рдзांрдд рдЖрдЬ рднी рд╕ाрдоाрдЬिрдХ рд╕ंрд░рдЪрдиा рдФрд░ рдХ्рд░िрдпा рдХो рд╕рдордЭрдиे рдоें рд╕рд╣ाрдпрдХ рд╣ैं। JRF/NET рдХी рджृрд╖्рдЯि рд╕े Parsons рдПрдХ рдЕрдиिрд╡ाрд░्рдп рд╕рдоाрдЬрд╢ाрд╕्рдд्рд░ी рд╣ैं।

рдпрджि рдЖрдк Sociology рдХी рддैрдпाрд░ी рдХрд░ рд░рд╣े рд╣ैं, рддो рд╣рдоाрд░े рдиिрдо्рди рдЧ्рд░ुрдк्рд╕ рд╕े рдЬुрдб़ें:

Join Telegram Group Join WhatsApp Group

Comments

Popular posts from this blog

Sociology thinker MCQSs in Hindi

рдПрдоिрд▓ рджुрд░्рдЦीрдо - MCQ Quiz

Emile Durkheim: Short Notes

Karl Marx IMPORTANT Topic